Willa Koliba – dom w stylu zakopiańskim, powstały według koncepcji Stanisława Witkiewicza – rozlokowana jest przy ulicy Kościeliskiej, najstarszej arterii w Zakopanem, gdzie co krok napotykamy na zabytkowe rezydencje i góralskie zagrody. To otoczenie stanowi doskonały klucz do zrozumienia myśli Witkiewicza. W drugiej połowie XIX wieku, gdy architektura w stylu szwajcarskim czy tyrolskim zaczęła przenikać Zakopane, podobnie jak wiele innych uzdrowisk krajowych, Witkiewicz zdecydował, że jedynym środkiem ochrony Podhala przed obcymi wpływami jest stworzenie stylu wynikającego z lokalnej tradycji budowlanej. Witkiewicz prowadził kampanię na rzecz tego stylu, wyrażając swe przekonania w reportażach i artykułach, zachęcając do inkorporacji miejscowych motywów w budowanych przez „panów” i „gości” willach.
Zafascynowany góralską kulturą, kolekcjoner Zygmunt Gnatowski, właściciel ziemski z Jakimówki na Ukrainie, planował pierwotnie postawić sobie letnią chatę w stylu góralskim. Witkiewicz jednak skłonił go do zbudowania willi utrzymanej w stylu zakopiańskim. Miejscowi budarze w latach 1892/93 wznosili Kolibę (nazwa nawiązuje do szałasu pasterskiego). Wnętrze zostało starannie umeblowane i wyposażone, w tym specjalnie zaprojektowane piece kaflowe, karnisze, zasłony oraz drobne elementy kowalskie, takie jak klamki czy wykładki zamków. W 1901 roku Gnatowski dobudował potężne skrzydło od strony zachodniej, zmieniając pierwotny plan Witkiewicza.
Po śmierci Gnatowskiego w 1906 roku, brak spadkobierców doprowadził do sprzedaży Koliby. Kolejni właściciele, zmieniający się wielokrotnie, nie doceniali wartości obiektu i zaniedbywali jego konserwację. W 1935 roku dom został nabyty przez Kolejowe Przysposobienie Wojskowe, które zamierzało przekształcić go w dom wypoczynkowy. Podczas remontu z lat 30. XX wieku rozebrano wiele zabytkowych pieców, zmieniono podłogi i elewację, wprowadzając elementy stylu art deco.
Podczas okupacji Koliba służyła jako siedziba Hitlerjugend, przetrwując ten okres bez większych zniszczeń. Po wojnie pełniła różne funkcje, była domem wypoczynkowym i domem dziecka do 1981 roku. W 1984 roku Muzeum Tatrzańskie przeprowadziło prace zabezpieczające, a od 1987 roku rozpoczęło prace konserwatorskie i aranżację wnętrz. W grudniu 1993 roku, sto lat po zbudowaniu Koliby, otwarto w niej Muzeum Stylu Zakopiańskiego, z wnętrzami zaaranżowanymi przez Władysława Hasiora.
W pięciu pokojach najstarszej części willi urządzono jadalnię, salon i sypialnię na parterze oraz pokój Gnatowskiego i pokój służącego na piętrze. Etnograficzna kolekcja Gnatowskiego wróciła do „izby góralskiej”. Pozostałe meble, sprzęty i drobiazgi rzemiosła artystycznego w stylu zakopiańskim pochodzą z okresu największej świetności tego stylu na przełomie XIX i XX wieku, według projektów Witkiewicza, Wojciecha Brzegi i Stanisława Barabasza, dyrektora zakopiańskiej Szkoły Przemysłu Drzewnego.
Muzeum Stylu Zakopiańskiego jest unikalnym miejscem w Polsce, prezentującym historię i osiągnięcia pierwszej teoretycznie opracowanej i praktycznie zrealizowanej koncepcji polskiego stylu narodowego, opartego na tradycji budowlanej i zdobnictwie górali podhalańskich. Koliba stanowi punkt wyjścia do krótkiej historii stylu zakopiańskiego, który po niej Witkiewicz rozwijał, projektując kolejne drewniane willi-pensjonaty, w tym znany „Pod Jedlami”. Projektował także meble, przedmioty codziennego użytku i część wyposażenia kościoła parafialnego Najświętszej Rodziny, a także kaplicę Najświętszego Serca Jezusowego w Jaszczurówce.
Zachęcamy szczerze do odwiedzin Koliby, przy okazji warto też zahaczyć o Willę Oksza oraz Muzeum Tatrzańskie im. Dra. Tytusa Chałbińskiego. W załączeniu kilka u∆ęc z naszej wizyty! Prawdziwa uczta dla każdego architekta!
